Bệnh trào ngược dạ dày là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Trào ngược dạ dày là gì? Khái niệm theo y học tiêu hóa

Định nghĩa trào ngược dạ dày theo y học hiện đại

Trào ngược dạ dày – tên tiếng Anh là Gastroesophageal Reflux Disease (GERD) – là tình trạng dịch vị hoặc khí từ dạ dày bị trào ngược lên thực quản do cơ thắt thực quản dưới (Lower Esophageal Sphincter – LES) hoạt động kém hiệu quả.

Theo Hiệp hội Tiêu hóa Hoa Kỳ (AGA), GERD được định nghĩa là: “Hiện tượng trào ngược xảy ra từ hai lần mỗi tuần trở lên, ảnh hưởng đến chất lượng sống hoặc gây tổn thương niêm mạc thực quản.”

Các triệu chứng thường gặp gồm: ợ nóng, ợ chua, cảm giác nóng rát sau xương ức, ho kéo dài, khó nuốt hoặc đau tức ngực.

Bản chất và ý nghĩa lâm sàng của bệnh GERD

Về bản chất, GERD không chỉ là rối loạn tiêu hóa tạm thời mà là tình trạng mất cân bằng áp lực giữa dạ dày và cơ vòng thực quản. Khi dịch acid trào ngược lên, niêm mạc thực quản – vốn không được bảo vệ – sẽ bị kích ứng và viêm loét.

Nếu không được kiểm soát, bệnh có thể tiến triển thành viêm thực quản mạn tính, Barrett thực quản hoặc ung thư thực quản. Ngoài hệ tiêu hóa, trào ngược còn ảnh hưởng đến hô hấp (viêm thanh quản, hen suyễn, ho mạn tính), gây mệt mỏi và mất ngủ kéo dài.

Do đó, hiểu đúng khái niệm “trào ngược dạ dày là gì” giúp người bệnh nhận diện sớm và chủ động điều trị, tránh biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân và cơ chế hình thành trào ngược dạ dày

Cơ vòng thực quản dưới (LES) suy yếu

LES là cơ đóng mở giữa thực quản và dạ dày. Bình thường, cơ này đóng kín sau khi nuốt để ngăn dịch vị trào lên.

Khi LES bị suy yếu hoặc giãn bất thường, acid dễ dàng đi ngược lên thực quản. Nguyên nhân bao gồm:

• Yếu tố di truyền hoặc bẩm sinh;
• Rối loạn vận động cơ trơn;
• Tác dụng phụ của thuốc giãn cơ, an thần, hoặc kháng cholinergic.

Áp lực trong dạ dày tăng cao

Tình trạng tăng áp lực nội dạ dày là nguyên nhân cơ học phổ biến dẫn đến trào ngược. Các yếu tố làm tăng áp lực gồm:

• Ăn quá no, ăn nhanh;
• Béo phì, đặc biệt mỡ bụng chèn ép vùng thượng vị;
• Mang thai – do tử cung lớn đẩy dạ dày lên cao;
• Mặc quần áo bó sát vùng eo.

Khi áp lực vượt quá khả năng đóng của LES, dịch vị sẽ bị đẩy ngược lên, gây ợ nóng và đau rát ngực.

Rối loạn vận động tiêu hóa và yếu tố lối sống

Hệ tiêu hóa chậm hoạt động hoặc bị “ứ đọng thức ăn” cũng làm tăng nguy cơ trào ngược.

Một số nguyên nhân thường gặp:

• Tiểu đường: làm giảm hoạt động thần kinh điều khiển dạ dày;
• Hội chứng loạn tiêu chức năng: thức ăn lưu lại lâu trong dạ dày;
• Thói quen xấu: hút thuốc, uống rượu, cà phê, socola, ăn đêm, nằm ngay sau khi ăn, hoặc stress kéo dài.

Những yếu tố này vừa tăng tiết acid, vừa làm giãn cơ vòng LES, khiến bệnh dễ tái phát dù đã điều trị.

Phân loại trào ngược dạ dày trong y khoa

Trào ngược sinh lý

Đây là dạng nhẹ, thoáng qua của trào ngược, thường gặp ở trẻ sơ sinh hoặc người lớn sau bữa ăn lớn.

Đặc điểm:

• Xảy ra ít hơn 2 lần/tuần;
• Không gây tổn thương niêm mạc thực quản;
• Không ảnh hưởng đến giấc ngủ hay sinh hoạt.

Trào ngược sinh lý không cần điều trị y tế, chỉ cần điều chỉnh lối sống và chế độ ăn uống hợp lý.

Trào ngược bệnh lý (GERD)

Đây là thể bệnh mạn tính khi acid trào ngược gây viêm hoặc ảnh hưởng đến chất lượng sống.

Đặc điểm:

• Xảy ra ≥2 lần/tuần;
• Có thể gây viêm loét, chít hẹp thực quản;
• Triệu chứng: ho khan, đau rát họng, khó nuốt, ợ chua kéo dài.

Theo phân loại Los Angeles (LA classification), GERD chia thành 4 mức (A–D) dựa trên diện tích tổn thương thực quản.

Nếu không điều trị, bệnh có thể dẫn đến Barrett thực quản – tổn thương tiền ung thư.

Trào ngược không do acid (Non-acid reflux)

Khác với GERD cổ điển, dạng này không do acid mà do dịch mật hoặc khí dạ dày trào ngược.

Biểu hiện thường gặp: khàn giọng, khó thở, ho kéo dài, viêm thanh quản.

Đặc điểm nổi bật:

• Không đáp ứng với thuốc kháng acid;
• Thường chỉ phát hiện qua đo trở kháng thực quản (impedance pH-metry);
• Cần điều trị kết hợp thuốc trung hòa dịch mật và thay đổi lối sống.

Phương pháp điều trị trào ngược dạ dày phổ biến

Điều trị nội khoa (thuốc PPI, antacid, H2-blocker)

Các nhóm thuốc phổ biến gồm:

• PPI: omeprazole, esomeprazole, lansoprazole;
• H2-blocker: famotidine, ranitidine (ít dùng hơn);
• Antacid: nhôm hydroxide, magnesi hydroxide.

Thuốc giúp giảm nhanh ợ nóng, rát thượng vị, song không nên lạm dụng lâu dài để tránh tác dụng phụ.

Phẫu thuật Nissen và các biện pháp can thiệp

Áp dụng cho bệnh nhân kháng thuốc hoặc có biến chứng.

Phẫu thuật Nissen fundoplication giúp tăng cường cơ vòng LES, giảm tái phát.

Các phương pháp mới như Stretta hoặc LINX mang lại hiệu quả tương đương nhưng ít xâm lấn hơn.

Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống

• Ăn chậm, chia nhỏ bữa;
• Tránh rượu, cà phê, đồ chiên, socola, nước có gas;
• Không nằm sau ăn, nên nằm nghiêng trái;
• Kiểm soát cân nặng, giảm stress.

Đây là biện pháp hiệu quả lâu dài, giúp giảm 70–80% triệu chứng.

Bệnh trào ngược dạ dày có chữa khỏi hoàn toàn không?

Khả năng chữa khỏi theo giai đoạn bệnh

• Giai đoạn nhẹ: khỏi sau 4–8 tuần thay đổi lối sống PPI ngắn hạn.
• Giai đoạn trung bình: cần điều trị thuốc lâu dài, kết hợp theo dõi nội soi.
• Giai đoạn nặng: có thể phải phẫu thuật nhưng vẫn kiểm soát tốt nếu tuân thủ phác đồ.

Theo Mayo Clinic (2023), hơn 85–90% bệnh nhân cải thiện rõ sau 2 tháng điều trị đúng cách.

Vai trò của người bệnh trong kiểm soát lâu dài

Người bệnh cần chủ động duy trì thói quen lành mạnh:

• Ăn uống điều độ, tránh ăn khuya;
• Cai thuốc lá, rượu bia;
• Giữ cân nặng ổn định;
• Tái khám và không tự ngưng thuốc.

Tuân thủ đúng phác đồ giúp kiểm soát bệnh ổn định mà không lệ thuộc thuốc suốt đời.

Những hiểu lầm thường gặp về trào ngược dạ dày

“Chỉ cần uống thuốc là khỏi”

Thuốc chỉ giúp giảm triệu chứng tạm thời; muốn khỏi hẳn cần thay đổi lối sống và chế độ ăn.

“Không đau thì không sao”

Có dạng trào ngược im lặng (silent reflux) – không đau, nhưng vẫn gây tổn thương thực quản nghiêm trọng.

“Trào ngược chỉ gặp ở người lớn tuổi”

Ngày càng nhiều người trẻ (25–30 tuổi) mắc bệnh do stress, thức khuya, ăn nhanh và uống nhiều cà phê, trà sữa.

“Tự ngưng thuốc khi thấy đỡ”

Ngưng PPI đột ngột gây hiệu ứng rebound, khiến acid tiết nhiều hơn. Cần giảm liều từ từ theo hướng dẫn bác sĩ.

Hiểu đúng trào ngược dạ dày là gì là bước khởi đầu quan trọng để phòng và trị bệnh hiệu quả. Dù không phải mọi trường hợp đều chữa khỏi hoàn toàn, nhưng phần lớn có thể kiểm soát tốt nếu người bệnh tuân thủ điều trị, thay đổi thói quen và duy trì lối sống khoa học. Trào ngược dạ dày không đáng sợ – điều quan trọng là hiểu rõ bản chất và hành động sớm.